લેખકીય અને વાચકીય કૃતિઓ

ℍ𝕖 𝕤𝕡𝕖𝕒𝕜𝕤 𝕠𝕗 ‘𝕨𝕣𝕚𝕥𝕒𝕓𝕝𝕖’ 𝕥𝕖𝕩𝕥𝕤 (𝕥𝕙𝕖 𝕥𝕣𝕒𝕟𝕤𝕝𝕒𝕥𝕚𝕠𝕟, 𝕦𝕟𝕙𝕖𝕝𝕡𝕗𝕦𝕝𝕝𝕪, 𝕙𝕒𝕤 ‘𝕨𝕣𝕚𝕥𝕖𝕣𝕝𝕪’): 𝕥𝕙𝕠𝕤𝕖 𝕥𝕖𝕩𝕥𝕤 𝕥𝕙𝕒𝕥 ‘𝕞𝕒𝕜𝕖 𝕥𝕙𝕖 𝕣𝕖𝕒𝕕𝕖𝕣 𝕟𝕠 𝕝𝕠𝕟𝕘𝕖𝕣 𝕒 𝕔𝕠𝕟𝕤𝕦𝕞𝕖𝕣, 𝕓𝕦𝕥 𝕒 𝕡𝕣𝕠𝕕𝕦𝕔𝕖𝕣 𝕠𝕗 𝕥𝕙𝕖 𝕥𝕖𝕩𝕥’: 𝕥𝕙𝕖 𝕥𝕖𝕩𝕥 𝕠𝕗 𝕥𝕙𝕖 𝕒𝕧𝕒𝕟𝕥-𝕘𝕒𝕣𝕕𝕖 𝕨𝕙𝕚𝕔𝕙 𝕕𝕖𝕔𝕠𝕟𝕤𝕥𝕣𝕦𝕔𝕥 𝕝𝕒𝕟𝕘𝕦𝕒𝕘𝕖. 𝔽𝕒𝕔𝕖 𝕥𝕠 𝕗𝕒𝕔𝕖 𝕨𝕚𝕥𝕙 𝕥𝕙𝕚𝕤 𝕗𝕝𝕠𝕒𝕥𝕚𝕟𝕘, 𝕠𝕡𝕖𝕟 𝕡𝕣𝕒𝕔𝕥𝕚𝕔𝕖 𝕚𝕤 𝕥𝕙𝕖 𝕕𝕠𝕞𝕚𝕟𝕒𝕟𝕥 𝕞𝕠𝕕𝕖 𝕠𝕗 𝕨𝕣𝕚𝕥𝕚𝕟𝕘, 𝕒 𝕗𝕚𝕩𝕚𝕥𝕪, 𝕒 𝕡𝕣𝕠𝕔𝕖𝕤𝕤 𝕨𝕙𝕖𝕣𝕖 𝕥𝕙𝕖 𝕣𝕖𝕒𝕕𝕖𝕣’𝕤 𝕣𝕠𝕝𝕖 𝕚𝕤 𝕥𝕙𝕒𝕥 𝕠𝕗 𝕔𝕠𝕟𝕤𝕦𝕞𝕖𝕣, 𝕒𝕓𝕝𝕖 𝕠𝕟𝕝𝕪 𝕥𝕠 ‘𝕒𝕔𝕔𝕖𝕡𝕥 𝕠𝕣 𝕣𝕖𝕛𝕖𝕔𝕥 𝕥𝕙𝕖 𝕥𝕖𝕩𝕥’.

- ℝ𝕠𝕤𝕒𝕝𝕚𝕟𝕕 ℂ𝕠𝕨𝕒𝕣𝕕 𝕒𝕟𝕕 𝕁𝕠𝕙𝕟 𝔼𝕝𝕝𝕚𝕤

 આ ઉદ્ધરણ Language and Materialism પુસ્તકમાંથી લેવામાં આવ્યું છે જે રોલાં બાર્થની બે પ્રકારની કૃતિઓની તુલના કરે છે: "લખાણક્ષમ" (અથવા અનુવાદમાં "લેખકીય") અને "વાંચનક્ષમ" (અથવા "વાચકીય"). બાર્થ આ શબ્દોનો ઉપયોગ કૃતિઓ વાચકોને કેવી રીતે સામેલ કરે છે અને સાહિત્યિક તથા સાંસ્કૃતિક સંદર્ભમાં તે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તેનું વર્ણન કરવા માટે કરે છે. ચાલો તેને વિગતવાર સમજીએ:

૧. લખાણક્ષમ/લેખકીય કૃતિઓ:

"લખાણક્ષમ" અથવા "લેખકીય" કૃતિઓ વાચકને અર્થ નિર્માણની પ્રક્રિયામાં સક્રિય રીતે સામેલ કરે છે. નિશ્ચિત અથવા પૂર્વનિર્ધારિત અર્થને નિષ્ક્રિય રીતે સ્વીકારવાને બદલે, વાચક કૃતિઓના અર્થનો સહ-નિર્માતા અથવા "ઉત્પાદક" બને છે. આ કૃતિઓ સામાન્ય રીતે અવંત-ગાર્ડે (Avant Gardes) અથવા પ્રાયોગિક સાહિત્ય સાથે સંકળાયેલી હોય છે, જ્યાં ભાષાને વિખંડિત, ખંડિત અથવા ખુલ્લી રાખવામાં આવે છે. તે એક જ નિશ્ચિત અર્થઘટનનો પ્રતિકાર કરે છે અને વાચકને સર્જનાત્મક રીતે સામેલ થવા, ખાલી જગ્યાઓ ભરવા, ધારણાઓ પર પ્રશ્ન ઉઠાવવા અથવા કૃતિઓનું પુનઃઅર્થઘટન કરવા આમંત્રણ આપે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, આધુનિકવાદી અથવા ઉત્તર-આધુનિકવાદી કૃતિઓ (જેમ કે જેમ્સ જોયસનું યુલિસિસ અથવા સેમ્યુઅલ બેકેટના નાટકો) લેખકીય ગણી શકાય, કારણ કે તે પરંપરાગત વર્ણન રચનાઓને પડકારે છે, રેખીય કથનને વિક્ષેપિત કરે છે, અથવા ભાષા સાથે એવી રીતે રમે છે કે જે વાચક પાસેથી સક્રિય ભાગીદારીની માંગ કરે. "લેખકીય" શબ્દ વાચકની ભૂમિકાને લેખકની સમકક્ષ ગણે છે, જે કૃતિઓની અસ્પષ્ટતાઓ અને શક્યતાઓ સાથેની તેમની ક્રિયાપ્રતિક્રિયા દ્વારા અર્થનું નિર્માણ કરે છે.

૨. વાંચનક્ષમ/વાચકીય કૃતિઓ:

તેનાથી વિપરીત, "વાંચનક્ષમ" અથવા "વાચકીય" કૃતિઓ વધુ પરંપરાગત હોય છે અને એક નિશ્ચિત, સ્થિર અર્થ રજૂ કરે છે, જેને વાચકે સ્વીકારવો કે નકારવો. વાચકની ભૂમિકા નિષ્ક્રિય હોય છે, જે ઉપભોક્તાની સમકક્ષ હોય છે, જે લેખક દ્વારા ઈચ્છિત અર્થને ગ્રહણ કરે છે. આ કૃતિઓ પરંપરાગત, વાસ્તવવાદી સાહિત્ય (જેમ કે સ્પષ્ટ કથાઓ અને નિરાકરણ સાથેની ઉત્તમ નવલકથાઓ) સાથે સંરેખિત હોય છે, જે વાચકને પૂર્વનિર્ધારિત અર્થઘટન તરફ માર્ગદર્શન આપે છે. તે સ્પષ્ટતા, સુસંગતતા અને સમાપનને અસ્પષ્ટતા અથવા પ્રયોગની સરખામણીમાં પ્રાધાન્ય આપે છે. વાચકની સંલગ્નતા કૃતિની રચના અને સામગ્રી દ્વારા નિર્ધારિત મર્યાદાઓમાં કૃતિને સમજવા અથવા મૂલ્યાંકન કરવા સુધી મર્યાદિત હોય છે.

૩. મુખ્ય તફાવત:

આ ઉદ્ધરણ લેખનની બે રીતો વચ્ચેના તણાવને પ્રકાશિત કરે છે: લેખકીય કૃતિની "ખુલ્લી" પ્રથા, જે સ્વતંત્રતા, સર્જનાત્મકતા અને અર્થની બહુવિધતાને પ્રોત્સાહન આપે છે, તેના વિરુદ્ધમાં વાચકીય કૃતિની "નિશ્ચિત" પ્રથા, જે વધુ કઠોર, નિયંત્રિત ક્રિયાપ્રતિક્રિયાને લાદે છે. લેખકીય કૃતિ લેખક અને વાચક વચ્ચેની પરંપરાગત સત્તાની ગતિશીલતાને વિક્ષેપિત કરે છે, વાચકને કૃતિના નિર્માણમાં ભાગ લેવા માટે સશક્ત બનાવે છે. વાચકીય કૃતિ, જોકે, લેખક અને કૃતિની સત્તાને સમાપ્ત ઉત્પાદન તરીકે રજૂ કરે છે.

૪. સાંસ્કૃતિક અને તાત્ત્વિક અસરો:

બાર્થનો તફાવત ઉત્તર-રચનાવાદી વિચારોને પ્રતિબિંબિત કરે છે, ખાસ કરીને નિશ્ચિત અર્થોનો અસ્વીકાર અને અર્થઘટનની સ્વતંત્રતાની ઉજવણી. લેખકીય કૃતિ વિખંડન સાથે સંરેખિત હોય છે, જે એક વિશ્લેષણ પદ્ધતિ છે જે સ્થિર અર્થો પર પ્રશ્ન ઉઠાવે છે અને ભાષાની પ્રવાહીતાને સ્વીકારે છે. ઉદ્ધરણમાં ઉલ્લેખિત અવંત-ગાર્દે, ઘણીવાર સામાજિક નિયમો અને પરંપરાગત અભિવ્યક્તિના સ્વરૂપોને પડકારવાનો પ્રયાસ કરે છે, જે લેખકીય કૃતિને બૌદ્ધિક અને કલાત્મક બળવા માટેનું સાધન બનાવે છે.

સારાંશમાં, બાર્થ લેખકીય કૃતિ દ્વારા સાહિત્ય સાથે વધુ ગતિશીલ અને ભાગીદારી ભરેલાં જોડાણની હિમાયત કરે છે, જ્યાં વાચકો ફક્ત ઉપભોક્તા નથી હોતા, પરંતુ કૃતિના અર્થના સક્રિય યોગદાન આપનારા હોય છે. આની વિરુદ્ધ પરંપરાગત, ઉપભોક્તાવાદી મોડેલના વાચકીય કૃતિઓ છે, જે વાચકની ભૂમિકાને પૂર્વ-નિર્ધારિત વર્ણનને સ્વીકારવા અથવા નકારવા સુધી મર્યાદિત કરે છે.

#Text #Readerly #Writerly #RolandBarthes #RosalindCoward #JohnEllis #Gujarati